IJsvogelwand en kijkhut op Fort bij Rijnauwen

IJsvogels zijn de ongekroonde natuurkampioenen van het Fort bij Rijnauwen. Samen met de das, ringslang, ree en de vleermuizen vormen zij de ‘Big Five’ van onze fort(avi)fauna. In tegenstelling tot wat hun naam doet vermoeden zijn ijsvogels gebaat bij open water en houden ze helemaal niet van ijs. IJsvogels zijn nu eenmaal obligate viseters. In het groeiseizoen komt daar weliswaar een kleine hoeveelheid waterinsecten bij, maar vis vormt het hoofdmenu. Per dag wordt het benodigd aantal (kleine) visjes geschat op ca. 10. Een langdurige vorstperiode is doorgaans desastreus voor de ijsvogelpopulatie in een bepaald gebied. Niet voor niets hebben vrijwilligers de afgelopen vorstperiode de actie ‘hak een wak’ uitgevoerd in onze regio. Op tientallen plekken zijn visplaatsen voor de ijsvogels uitgehakt. Evenwel was dit niet genoeg om sterfte te voorkomen. Jelle Harder, de bekende specialist van de Vogelwerkgroep Gooi- en Vechtstreek schat in, dat de vorstperiode afgelopen februari (ondanks al het hakwerk en de wakken) toch een achteruitgang van ca. 40 % heeft veroorzaakt. Na afloop van de vorstperiode hebben we gelukkig alweer ijsvogels zien vliegen op en in de directe omgeving van het fort.

IJsvogels zijn de ongekroonde natuurkampioenen van het Fort bij Rijnauwen. Samen met de das, ringslang, ree en de vleermuizen vormen zij de ‘Big Five’ van onze fort(avi)fauna. In tegenstelling tot wat hun naam doet vermoeden zijn ijsvogels gebaat bij open water en houden ze helemaal niet van ijs. IJsvogels zijn nu eenmaal obligate viseters. In het groeiseizoen komt daar weliswaar een kleine hoeveelheid waterinsecten bij, maar vis vormt het hoofdmenu. Per dag wordt het benodigd aantal (kleine) visjes geschat op ca. 10. Een langdurige vorstperiode is doorgaans desastreus voor de ijsvogelpopulatie in een bepaald gebied. Niet voor niets hebben vrijwilligers de afgelopen vorstperiode de actie ‘hak een wak’ uitgevoerd in onze regio. Op tientallen plekken zijn visplaatsen voor de ijsvogels uitgehakt. Evenwel was dit niet genoeg om sterfte te voorkomen. Jelle Harder, de bekende specialist van de Vogelwerkgroep Gooi- en Vechtstreek schat in, dat de vorstperiode afgelopen februari (ondanks al het hakwerk en de wakken) toch een achteruitgang van ca. 40 % heeft veroorzaakt. Na afloop van de vorstperiode hebben we gelukkig alweer ijsvogels zien vliegen op en in de directe omgeving van het fort.

Broedplaatsen

Behalve een sterke afhankelijkheid van voldoende voedsel zijn geschikte broedplaatsen van levensbelang voor de soort. Van nature zijn dit steile onbegroeide oevers of bijvoorbeeld stevige wortelkluiten van omgevallen bomen. Hierin maken de vogels gangen van ca. 60-80 cm die, die uitmondt in een nestkamer. Daar worden de eieren gelegd uit uitgebroed. In een gunstig broedseizoen kan het aantal legsels wel oplopen tot 2-3, waardoor de soort snel kan herstellen in aantallen. IJsvogels zijn niet zo eenvoudig op zicht waar te nemen, hard over het water vliegend (tot wel 80 km per uur) als een ‘blauwe flits’. Door te letten op de kenmerkende scherpe, hoge en luide roep neemt de kans op waarneming van een passerende ijsvogel toe. In het broedseizoen (maart tot augustus) zien wij volwassen ijsvogels bijna uitsluitend in de omgeving van hun nestplaatsen.

IJsvogelwand op het fort

Om de kansen voor onze ijsvogels op het fort te vergroten hebben de Vrienden in de winter van 2019-2020 samen met boswachter Roel van Ark een ijsvogelwand en een daartegenover gelegen kijkhut gebouwd. Het idee om een ijsvogelwand te bouwen kwam tot stand tijdens de lezing over deze vogels door Jelle Harder in mei 2019. Duidelijk was voor alle betrokkenen dat ons fort voldoende geschikte visplekjes voor de ijsvogels verschaft. Om de soort meer kansen te geven ontbreekt het echter aan voldoende broedplaatsen. De Vrienden hebben een afspraak gemaakt om samen met Jelle en Roel geschikte plekken voor een ijsvogelwand op het fort te inventariseren. Al gauw viel een aantal mogelijkheden op. De aanvullende voorwaarde dat de wand op een eenvoudige wijze te observeren moet zijn door bezoekers, leverde de keuze op voor een plek langs de keelgracht van het fort. Op die plek konden de ijsvogelwand en een daartegenover liggende kijkhut worden gerealiseerd

IJsvogelwand

Jelle Harder heeft de Vrienden voorzien van een bouwtekening van een geschikte wand. Door de Vrienden is speciaal zand aangeschaft, waarin de ijsvogels stevige gangen en een nesthol kunnen

Gezicht op de ijsvogelwand in februari dit jaar vanaf het ijs (foto door Lex Velthuijs)

uitgraven, zonder dat de aarde weer direct instort. Dit zand wordt bijvoorbeeld ook gebruikt voor zandsculpturen. SBB heeft dikke planken (waar normaal gesproken keerwanden mee worden gemaakt) ter beschikking gesteld. Met deze planken is een grote ‘kist’ in elkaar gezet met aan de grachtzijde 3 vlieggaten die toegang bieden tot de kist. De kist is aan de achterzijde afgewerkt met kippengaas om predatie te voorkomen.

  Toen de wand met de drie vlieggaten eenmaal was gebouwd en verankerd zijn de Vrienden begonnen met de kijkhut daartegenover. Stevig verankerd aan 8 palen is de kijkhut ook opgebouwd

met stevige planken (keerwandhout). Belangrijkste onderdeel is de wand met 12 kijkgaten, die op verschillende hoogten zijn aangebracht. De wand staat vlak bij de fortgracht op een zwevende vloer. De achterzijde van de hut is afgewerkt met heidematten. De kijkhut is voorzien van een stevig dak, dat bezoekers ook met regen voldoende beschutting biedt. Aan de linkerzijde wordt de hut geflankeerd door een 4 meter lang wilgenscherm; aan de rechterzijde was al voldoende begroeiing aanwezig.

Bedankt voor het vele werk

De Vrienden hebben in de periode november 2019 tot begin maart 2020 in wisselende groepen, steeds op de zaterdagochtenden (in totaal 9 maal) aan de constructies gewerkt. Ook de beheer- en onderhoudsgroep van het fort heeft door het aanleveren van voldoende wilgentenen voor het wilgenscherm bijgedragen aan de kijkhut. In totaal hebben ca. 25 personen meegeholpen.

Vanaf deze plaats willen we allen die de ijsvogelwand en kijkhut mogelijk hebben gemaakt bedankt voor hun inzet en noeste arbeid. Niet alleen biedt het resultaat een geschikte broedgelegenheid, tevens kunnen ijsvogels van nabij succesvol worden geobserveerd.